Tại các công trình XDCB giao thông, việc tạm ứng kinh phí thực hiện hợp đồng và mua vật liệu là điều kiện quan trọng giúp cho các nhà thầu, đặc biệt là các nhà thầu có tiềm lực không mạnh có vốn để huy động máy móc, thiết bị, nhân lực, vật liệu triển khai công trình. Tuy nhiên, ứng quá nhiều, trong khi khối lượng thực hiện tại công trường không tương xứng sẽ khiến chất lượng giải ngân kém và kéo theo đó là hàng loạt các hiệu ứng khó lường
Không khống chế mức tạm ứng
Hiện nay, công tác tạm ứng và thu hồi tiền tạm ứng được thực hiện theo quy định tại Thông tư số 27/2007/TT-BTC và Thông tư 130/2007/TT- BTC. Những văn bản này chỉ quy định mức tạm ứng tối thiểu mà không khống chế mức tạm ứng tối đa. Việc tạm ứng vốn cho các hợp đồng thuộc trách nhiệm của chủ đầu tư và mức tạm ứng vốn cụ thể do chủ đầu tư và nhà thầu thỏa thuận, thống nhất và quy định trong hợp đồng kinh tế giữa các bên.
Quy định về bảo lãnh tiền tạm ứng cũng theo thỏa thuận giữa chủ đầu tư với nhà thầu và các hợp đồng kinh tế. Đối với một số cấu kiện, bán thành phẩm trong xây dựng có giá trị lớn phải được sản xuất trước để bảo đảm tiến độ thi công và một số loại vật tư dự trữ theo mùa, mức tạm ứng theo nhu cầu cần thiết và do chủ đầu tư thống nhất với nhà thầu.
Đối với việc thu hồi tiền tạm ứng cũng được thực hiện theo các văn bản trên. Tiền tạm ứng được thu hồi qua các lần thanh toán khối lượng của hợp đồng và bắt đầu thu hồi từ lần thanh toán khối lượng hoàn thành đầu tiên, không kể là mức thực hiện bao nhiêu và thu hồi hết khi thanh toán khối lượng hoàn thành đạt 80% giá trị hợp đồng. Mức thu hồi tạm ứng lần đầu và từng lần do chủ đầu tư và nhà thầu thỏa thuận thống nhất trong hợp đồng.
Do mức tạm ứng không khống chế tối đa nên thời gian vừa qua việc tạm ứng tại các dự án của Bộ GTVT thực hiện cao hơn nhiều so với trước đây và theo đặc thù của từng chủ đầu tư. Hầu hết các công trình trước đây chỉ tạm ứng từ 10- 20% thì nay ứng khoảng 30- 40%. Đặc biệt, một số Ban QLDA còn ứng vốn cho nhà thầu tới 60- 70% vốn kế hoạch cả năm.
Hai mặt và nhiều hệ lụy
Việc không khống chế mức tạm ứng tối đa và ứng cao hơn nhiều cho các nhà thầu tại các công trình giao thông trong thời gian vừa qua là việc làm mang tính hai mặt. Nó có thể tạo ra những kết quả tích cực trước mắt nhưng cũng gây ra không ít mặt trái nhãn tiền và cả thời gian dài sau này.
Trước hết về những điểm tích cực, tạm ứng cao trong thời gian qua kích thích các nhà thầu đẩy nhanh tiến độ thi công công trình, từ đó làm cho công tác giải ngân XDCB tăng cao. Điều này được minh chứng bằng những con số giải ngân cao kỷ lục của ngành GTVT trong 10 tháng đầu năm 2009 ở hầu hết các nguồn vốn.
Một điểm khác là trong thời gian vừa qua, do giá cả vật liệu tăng đột biến khiến các nhà thầu xây lắp gặp rất nhiều khó khăn về tài chính. Việc bù giá vật liệu xây dựng cũng diễn ra chậm chạp do phải đảm bảo nhiều thủ tục pháp lý. Chính việc tạm ứng “thoáng” và linh hoạt hơn này đã góp phần không nhỏ trong việc tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Thực tế, nhiều tổng công ty lớn của Bộ GTVT và các doanh nghiệp trong lĩnh vực XDCB đã thoát lỗ và từng bước ổn định, làm ăn có lãi trong thời gian vừa qua.
Tuy nhiên, bên cạnh những điểm tích cực trên thì mặt trái của việc tạm ứng quá cao cũng không ít. Mặc dù kết quả giải ngân năm 2009 rất cao nhưng nếu xét trên khía cạnh chất lượng giải ngân thì còn nhiều điều đáng bàn.
Theo số liệu của Kho bạc Nhà nước, tổng số giải ngân vốn trái phiếu Chính phủ của Bộ GTVT đến hết ngày 30/9/2009 là hơn 7.204 tỷ đồng, nhưng giá trị tạm ứng lên tới hơn 3.371 tỷ đồng, chiếm 46,8% giá trị giải ngân. Nguồn vốn ngân sách nhà nước tập trung, con số dư tạm ứng cũng chiếm tới hơn 25% giá trị giải ngân. Rõ ràng giải ngân trong thời gian qua chỉ tăng về lượng mà số dư tạm ứng quá cao khiến chất lượng giải ngân thấp vì số tiền nhà nước được giải ngân chưa được đưa vào để tạo ra được sản phẩm xã hội.
Vốn nhà nước chưa được sử dụng đúng mục đích đầu tư và chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu trong chính sách kích cầu của Chính phủ. Một số dự án có mức tạm ứng trên số giải ngân rất lớn trong thời gian vừa qua theo báo cáo của Vụ Tài chính - Bộ GTVT như: Dự án đường Hồ Chí Minh giai đoạn 2, năm 2008 là 72,36%, năm 2009 là 66,57%. QL32 đoạn Nghĩa Lộ - Vách Kim, năm 2008 là 77%, năm 2009 là 71,72%; Đường sắt Yên Viên - Cái Lân, năm 2008 là 70,27%, năm 2009 là 72,16%...
Bên cạnh đó, việc tạm ứng quá cao có thể dẫn đến việc các nhà thầu chiếm dụng vốn nhà nước và sử dụng vào những mục đích khác, gây lãng phí vốn. Hơn nữa, tạm ứng hợp đồng và tạm ứng vật liệu không hợp lý dẫn đến làm giảm động lực của các nhà thầu thi công trong việc hoàn thiện các thủ tục nghiệm thu, thanh toán khối lượng hoàn thành và chủ đầu tư không có điều kiện thu hồi tiền tạm ứng.
Một hệ lụy khác từ việc tạm ứng quá cao này khiến ngay bản thân các chủ đầu tư, Ban QLDA gặp khó khăn trong việc thu hồi tiền tạm ứng của các nhà thầu đã trúng thầu, nhận tiền tạm ứng nhưng không triển khai thi công được, nên rất khó để thay thế được nhà thầu mới.
Đức Thắng
(Theo giaothongvantai.com.vn)